"ψυχοθεραπεία & τέχνη στην απεξάρτηση"

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ ΕΝΟΣ ΑΠΕΞΑΡΤΗΜΕΝΟΥ

Όταν κάποιος έχει βιώσει την κόλαση της χρήσης, την εξάρτηση απ’ τα ναρκωτικά και έχει ανέβει τον Γολγοθά της απεξάρτησης φτάνοντας όλο και πιο κοντά στη «λύτρωσή» του ένα τέτοιο βιβλίο δε μπορεί παρά να είναι ένα Ημερολόγιο Ζωής γι’ αυτόν. Πόσο μάλλον όταν η απεξάρτησή του έχει γίνει πράξη (όπως στην περίπτωσή μου) μέσα από τη συνολική δουλειά και θεραπευτική μέθοδο που παρέχει ανιδιοτελώς το «παράδειγμα» του 18ΑΝΩ.
Κάθε σελίδα και ένα βίωμα, κάθε άποψη και θέση της συγγραφέως ένα ισχυρό κίνητρο για αυτοκριτική που φέρνει στην επιφάνεια παραλείψεις και λάθη, πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα που σημάδεψαν τη ζωή του σε τρείς διαφορετικές αλλά κατά σειρά συνδεδεμένες εποχές: την εποχή πριν την εξάρτηση, την εποχή της εξάρτησης και αυτή της απεξάρτησης έως σήμερα. Παράλληλα μέσα από την ανάγνωση ανακαλύπτει κανείς την τύχη και την ατυχία του στην πορεία της θεραπευτικής του διαδικασίας μέσα στο πλαίσιο του 18ΑΝΩ.
Οι μνήμες ξυπνούν όχι σαν κάτι επικίνδυνο ή μη υποφερτό αυτή τη φορά αλλά ως ένα εργαλείο επαναπροσδιορισμού ικανό να σκαλίσει πρώην «σκοτεινά» σημεία, με ηρεμία και χάλαση, βγάζοντας πολύτιμα γι’ αυτόν συμπεράσματα.
Η Κατερίνα Μάτσα, τοποθετώντας την τοξικομανία ως φαινόμενο πολυπαραγοντικό, δίνει απάντηση στο «αίνιγμα της τοξικομανίας» παραθέτοντας σε κάθε πτυχή του φαινομένου λύσεις δοκιμασμένες και επαληθευμένες μέσα από την 20ετή πορεία του 18ΑΝΩ αλλά και από την 35χρονη πορεία της ίδιας στον χώρο της ψυχιατρικής. Μιας ψυχιατρικής που έχει ως κέντρο τον άνθρωπο και αφουγκράζεται στοργικά τις κραυγές του πονεμένου. Μιας ψυχιατρικής απαλλαγμένης από τις λευκές ποδιές (εξωτερικές και εσωτερικές) η οποία έχει βάλλει στην άκρη, με καθημερινούς αγώνες, τις νεοφιλελεύθερες «σειρήνες» της λεγόμενης «διαχείρισης της περίθαλψης».
Μελετώντας το βιβλίο καταλήγουμε σε μια σειρά συμπεράσματα μέσω των πληροφοριών που μας δίνει η ίδια η συγγραφέας :
• To 18ΑΝΩ είναι μια συλλογικότητα. Ο ατομικισμός και οι εξουσιαστικές τάσεις (π.χ θεραπευτή σε θεραπευόμενο) είναι στοιχεία μη αποδεκτά και απορριπτέα απ’ την ίδια τη φιλοσοφία του πλαισίου. Σε ένα σύστημα βυθισμένο σε μια άνευ προηγουμένου κρίση, όπως το σημερινό, το 18ΑΝΩ με τον άνθρωπο-κεντρικό τρόπο λειτουργίας του αντιμετωπίζει στο δρόμο του πολιτικές «συμπλυγάδες». Ενοχλεί τους άρχοντες της βιοεξουσίας και την ελίτ που υποστηρίζει την ιατρικοποίηση των πάντων. Ενοχλεί εν τέλει όλους αυτούς που έχουν και κατέχουν την εξουσία του υπό κρίση συστήματος σε όλους τους τομείς του. Προκύπτει λοιπόν πως το ισχυρότερο όπλο για να αντιμετωπισθούν όλες αυτές οι ενοχλήσεις που μετουσιόνονται σε σκληρές πιέσεις είναι η δράση του 18 ως συλλογικότητα. Αυτή η δράση είναι που κάνει δημοφιλή το πλαίσιο στα λαϊκά στρώματα, τα αποτελέσματα αυτής της δράσης ευθύνονται για τη δημιουργία ενός πολύ μεγάλου αριθμού οπαδών και φίλων του 18ΑΝΩ.
• Η θεμελιώδης αρχή « προχωρούμε με κέντρο τον άνθρωπο» οδηγεί σε ανατροπές. Καταρρέει η άποψη ότι ο άνθρωπος δεν αλλάζει, ότι ο τοξικομανής δεν γίνεται καλά. Ανατρέπεται η άποψη των κυρίαρχων ιατρικών κύκλων περί «χρόνιας υποτροπιάζουσας νόσου του εγκεφάλου» που έχουν πλέξει για την τοξικομανία μέσα στο επιστημονικό τους αδιέξοδο αλλά και τα σίγουρα οικονομικά τους οφέλη.
• Η απεξάρτηση είναι μια μάχη ενάντια στις κατεστημένες αντιλήψεις, ενάντια σε όλες αυτές τις πολιτικές και πρακτικές που δημιούργησαν το πρόσφορο έδαφος για την εγκατάσταση της εξάρτησης, της μεγάλης Σκλαβιάς της Ψυχής. Η απεξάρτηση σαν διαδικασία αλλαγής εμπεριέχει και την συμμετοχή σε έναν ακήρυχτο πόλεμο που συχνά συνοδεύεται από απώλειες φίλων και αγαπημένων προσώπων. Είναι μια μάχη που δε δύναται να γίνει σε ατομικό επίπεδο. Για να έχει αποτελέσματα πρέπει να γίνει από κοινού με θεραπευτές και θεραπευόμενους χρησιμοποιώντας τα όπλα που με τόσο κόπο έχει αποκτήσει και κατοχυρώσει πλέον το 18ΑΝΩ εδώ και 20 χρόνια. Η αλήθεια, η αγάπη για τον άνθρωπο και η αλληλοεκτίμηση είναι η Λυδία λίθος της σχέσης θεραπευτή-θεραπευομένου, θεραπευτικής ομάδας-θεραπευομένου. Στις βάσεις αυτές χτίζεται η θεραπευτική σχέση που στήνει στα πόδια της την απεξάρτηση.
• Η καθημερινή μάχη εξοπλισμένη με τα εφόδια-αποτελέσματα της συλλογικής δράσης «μεταμορφώνει» θα λέγαμε τον εξαρτημένο σε τέτοιο βαθμό που εκπλήσσει τον περίγυρό του. Αναπτύσσει δραστηριότητες που πολλές φορές ούτε ο ίδιος μπορούσε να φανταστεί. Ικανότητες χαμένες στα μεγάλα ψυχικά βάθη έρχονται στην επιφάνεια χάρη στην ακλόνητη πίστη του θεραπευτή στον θεραπευόμενο. Μια πίστη που παροτρύνει και λέει : προσπάθησε, αξίζει τον κόπο, μπορείς να αλλάξεις. Κατά την διάρκεια της απεξάρτησης μέσα στο πλαίσιο ο θεραπευόμενος βρίσκεται σε συνθήκες θετικής αλλαγής και εξέλιξης. Η «διαρκής επανάσταση» που πράττει τον αλλάζει, έρχεται σε οριστική ρήξη με τον παλιό τρόπο ζωής δημιουργώντας μια νέα ταυτότητα. Η μάχη, εσωτερική και εξωτερική, μέσω της «διαρκούς επανάστασης» δε σταματά ποτέ, συνεχίζεται και μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος. Έτσι έχουμε να κάνουμε με έναν Άλλο πλέον άνθρωπο που διακατέχεται από άλλη ηθική, αρχές και αξίες. Αυτός ο Άλλος άνθρωπος είναι η ελπίδα για το μέλλον γιατί αφού αποδεικνύεται και στη πράξη πλέον ότι ο άνθρωπος αλλάζει, ανατρέποντας τις θεωρίες περί γονιδίων κ.λ.π, λαμβάνοντας υπόψιν ότι ο άνθρωπος είναι το κύριο δομικό συστατικό της κοινωνίας συμπεραίνουμε πως η κοινωνία μπορεί να αλλάξει και να μετασχηματισθεί με την σιγουριά πως ένας Άλλος κόσμος είναι εφικτός!
• Στο σημείο αυτό βρίσκεται και η απάντηση στα ερωτήματα που πολύ συχνά μπαίνουν: Μα πώς τα βγάζουν πέρα αυτοί οι θεραπευτές με τους μικρούς μισθούς του δημοσίου? Που βρίσκουν τέτοιο κουράγιο?
• Την απάντηση την παίρνουμε από τα λεγόμενα της συγγραφέως αλλά και άλλων θεραπευτών. Η ηθική ικανοποίηση ( και όχι μόνο ηθική) από τη συνεισφορά τους στην πραγματική αλλαγή του ανθρώπου, που μέχρι χτες συνομιλούσε με τον θάνατο, μέσω της απεξαρτητικής διαδικασίας έχει τέτοιες διαστάσεις ώστε καμία υλική ανταμοιβή δεν είναι σε θέση να εξισωθεί ή έστω να ανταγωνισθεί το μέγεθος και την ποιότητα αυτής της ικανοποίησης. Με αυτό τον τρόπο οι θεραπευτές στο 18ΑΝΩ γεμίζουν τις μπαταρίες τους και παίρνουν κουράγιο για το μέλλον.
• Σε πολλά σημεία του βιβλίου συναντούμε θέσεις και απόψεις γύρω από την Τέχνη όπως επίσης πρακτικές ή μεθόδους μέσω των οποίων εφαρμόζεται η Τέχνη στην απεξάρτηση ως συμπληρωματική θεραπεία στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Η διαλεκτική σχέση Τέχνης-Ψυχοθεραπείας φαίνεται πως είναι καθοριστική στο 18ΑΝΩ αφού τα αποτελέσματα εφαρμογής αυτής της «τεχνικής» μιλούν από μόνα τους ως προς τη θετικότητα της απόδοσής τους.
Όποιος δεν έχει περάσει από το πλαίσιο πληροφορείται για το πώς σε κάθε στάδιο της απεξάρτησης χρησιμοποιείται η Τέχνη. Όλες οι βασικές μορφές τέχνης βρίσκουν εδώ τον καταλυτικό θεραπευτικό τους ρόλο μέσω της δουλείας ειδικών θεραπευτών-καλλιτεχνών.
Ένα βίωμα λ.χ που δεν λέγεται γιατί είναι γεμάτο πόνο και οδύνη μπορεί να εκφραστεί μέσω της τέχνης (π.χ κίνηση, ζωγραφική) άμεσα ή έμμεσα, συνειδητά ή ασυνείδητα με συμβολικό συνήθως τρόπο.
Σαν θεραπευόμενος σπάνια συνάντησα συνθεραπευόμενό μου που να αυτοερμηνεύει (άμεσα και συνειδητά) ένα έργο του ζωγραφικής λέγοντας για παράδειγμα ότι : ¨το μαραμένο δέντρο που σχεδίασα συμβολίζει τον αλκοολικό πατέρα μου¨, συνήθως μιλούσε και σχολίαζε το σχεδιασμένο δέντρο του ως δέντρο αλλά με συναισθήματα ίδια με αυτά που είχαν τα λόγια του όταν περιέγραφε την σχέση με τον πατέρα του στην ομάδα ψυχοθεραπείας.
Η Τέχνη λοιπόν στην απεξάρτηση δίνει την ευκαιρία να πει κανείς κάτι παραπάνω, να εκτονωθεί και μέσω της συμβολοποίησης να φέρει στο φως στοιχεία και γεγονότα που μόνο αυτός γνωρίζει αλλά είναι χωμένα στα βάθη της ψυχής του όπου τα λόγια αδυνατούν να τα φέρουν στην επιφάνεια. Έτσι λειτούργησε και στην περίπτωσή μου η θεραπεία μέσω της Τέχνης.
Σαν πρώην χρήστης, έχοντας ολοκληρώσει εδώ και τρία χρόνια την θεραπευτική διαδικασία και έχοντας επαφή από το 1999 με το 18ΑΝΩ δε μπορώ παρά να επιβεβαιώσω τα όσα λέγονται και γράφονται στο βιβλίο «Ψυχοθεραπεία και Τέχνη στην Απεξάρτηση» της Κατερίνας Μάτσα.

ulysses, Αθήνα 24/6/2008